یکی از معضلاتی که والدین با آن رو به رو هستند، مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال است. به طور کلی اکثر کودکان، مخصوصا کودکان مبتلا به ADHD نمی‌خواهند تکالیفشان را انجام دهند. آیا می‌توانید آنها را سرزنش کنید؟خیر! چون آنها بالای 7 ساعت از روزشان را در سر کلاس درس ثابت نشسته‌اند، حالا می‌خواهیم در اوقات فراغت کمی که شب‌ها برای خودشان دارند، دوباره تکالیف مدرسه را انجام دهند. مخصوصا کودکان بیش فعال که در یادگیری دروس با چالش‌هایی مواجه‌اند. چرا که این کودکان تمام روز سخت تلاش کرده‌اند تا گوش دهند، تمرکز کنند و کاری را که از آنها خواسته شده را انجام دهند. آنها خسته‌اند و این باعث میشود که بیشتر از قبل تمایل دارند که از انجام تکالیف شانه خالی کنند.
پس بدین ترتیب، جنگ بر سر انجام تکلیف شروع میشود!
تکالیف برای اکثر والدینی که فرزندی با اختلال ADHD و یا اوتیسم دارند، چالشی بزرگ است. به طوری که تایم انجام تکالیف، بدترین زمان روز کل خانواده میشود. چند قانون و استراتژی وجود دارد که می‌توانید اجرا کنید تا مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال را حل کنید. با ما باشید تا با راهکارهای حل این مشکل آشنا شوید.
خب قبل از اینکه به معرفی راهکارهای برطرف کردن مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال بپردازیم، ابتدا تعریفی دقیق از امتناع از انجام تکالیف در کودکان ارائه دهیم.
امتناع از انجام تکالیف در کودکان شرایطی است که کودک آنقدر از انجام تکالیف اجتناب می‌کند که دیگر انجام ندادن تکالیف امری عادی و همیشگی او میشود.
امتناع از انجام تکالیف در کودکان به اشکال مختلفی صورت می‌گیرد. مثلا فرزند شما ممکن است در انجام تکالیف تعلل کند، زمانی که پست میز تحریز می‌نشیند تا تکالیفش را انجام دهد، دچار بی‌حرکتی میشود و قادر نیست در برابر عوامل حواس پرتی و اتفاقاتی که امروز در مدرسه تجربه کرده، مقاومت کند. حتی زمانی که از او درباره انجام تکالیف سوال بپرسید، ممکن است خشمگین شود و واکنش خوبی نشان ندهد.
با گذشت زمان، در صورتی که مشکل حل تکلیف در کودک حل نشود، به افت تحصیلی، بروز تنش دائمی در خانواده و استرس در والدین، کودک و کادر آموزشی، منجر خواهد شد.
در نهایت مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال، رابطه شما و فرزندتان را تحت تاثیر قرار میدهد و جو کلی خانه برای همه اعضا ناخوشایند خواهد شد.
آیا به دنبال تسریع روند درمان بیش فعالی کودکان و یادگیری طرز رفتار با بچه های بیش فعال هستید؟ پیشنهاد ما به شما، مشاهده دوره از چالش تا آرامش: پکیج تربیت فرزند بیش فعال، است. پکیج درمانی بیش فعالی در واقع، براساس متد دکتر سلین طراحی شده است. دکتر سلین از موفق‌ترین محققان و درمانگران بیش فعالی در آمریکا و جهان به شمار می‌رود و مولف کتاب‌های مرجع در این زمینه است. پس به شما کمک می‌کند تا مطابق استانداردهای تایید شده توسط مشهورترین روانشناسان دنیا با فرزند خود رفتار کنید. به شما پیشنهاد می‌کنیم که صفحه درمان بیش فعالی کودکان با چند ترفند ساده را از دست ندهید.
چرا کودکان از انجام تکالیف امتناع می‌کنند؟
امتناع از انجام تکالیف، الگوی اجتنابی است که برای مقابله با استرس انجام تکالیف درسی شکل گرفته است.
برای اینکه علت اصلی امتناع از انجام تکالیف فرزندتان را کشف کنید، باید عوامل استرس‌زایی را که منجر به امتناع از انجام تکالیف می‌شوند را کشف کنید. البته فراموش نکنید که هرگز نباید عدم انجام تکالیف فرزندتان را به نقص‌های شخصیتی ذاتی مثل تنبلی یا بی‌تفاوتی نسبت دهید. چنین کارهایی معمولا نتیجه معکوس خواهد داد.
امتناع از انجام تکالیف شاید همزمان با سنی شکل بگیرد که سایر چالش‌های پنهان مربوط به یادگیری یا سلامت روان نیز بروز می‌کنند. به عبارت دیگر، چیزی که در ظاهر به شکل تنبلی دیده میشود، ممکن است تنها نوک یک کوه یخ بسیار عمیق‌تر باشد؛ با مشکلی ریشه‌ای که خارج از کنترل فرزند شماست. در ادامه دلایل اصلی مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال را ذکر کردیم، این نکته را فراموش نکنید که گاهی ممکن است چند مورد از دلایلی که قرار است ذکر کنیم، در مورد فرزند شما صدق کند. بدین معنا که خیلی از این دلایل شاید به طور همزمان در فرزندتان وجود داشته باشند.
اختلال ای دی اچ دی
ADHD یکی از دلایل اصلی مشکل حل تکالیف در کودکان است. برخی والدین کودکانی که مبتلا به این اختلال هستند از ما می‌پرسند که چرا کودک بیشفعال من از انجام تکالیف فرار می‌کند؟ و یا اینکه آیا عدم تمرکز دلیل اصلی انجام ندادن تکالیف در کودکان ADHD است؟
باید بگوییم که انجام کارهای سخت و کسل‌کننده برای افراد مبتلا به ADHD دلیل وجود تفاوت‌هایی در مدار پاداش مغزی این افراد، سخت است. پس کاملا طبیعی است که این افراد قادر به خودکنترلی، آغاز وظایف محوله، سازماندهی، نظم، برنامه‌ریزی، اولویت‌بندی وظایف و مدیریت هیجاتات و احساسات خود نباشند.
اختلال طیف اوتیسم و نارساخوانی
دیس‌لکسیا یا نارساخوانی و اختلال طیف اوتیسم نیز در لیست دلایل اصلی مشکل حل تکالیف در کودکان قرار دارند. دیس‌لکسیا به مشکل در خواندن به دلیل چالش در شناسایی اصوات گفتاری و یادگیری ارتباط آنها با حروف، گفته میشود.
اختلال طیف اوتیسم یا ASD نیز از اختلالات رشدی است که افراد مبتلا به آن، توانایی برقراری ارتباط و تعامل با جهان را ندارند.
در صورتی که به ابتلا فرزندتان به اوتیسم یا نارساخوانی شک دارید، حتما او را به افراد متخصص در این زمینه یا یک نوروسایکولوژیست، ببرید. چرا که شناسایی مشکلی که فرزندتان از آن رنج می‌برد، اولین قدم برای بهبود مشکل حل تکالیف است.
کنترل بیش از حد
وقتی فرزند شما در انجام تکالیف خود و مشق نوشتن طفره رود، شما و معلم وی بین دو راهی قرار می‌گیرید. یا اینکه باید بر او نظارت و کنترل بیشتری داشته باشید تا مطمئن شوید تکالیفش را انجام میدهد.
اما چرا متخصصان تاکید دارند که راهکار دخالت مستقیم و کنترل بیش از حد را نباید انتخاب کرد؟ چرا که فرزندتان به مرور زمان به شما وابسته‌تر خواهد شد.
در ضمن فراموش نکنید که امتناع از انجام تکالیف معمولا سازوکار دفاعی‌ای برای فرار از استرس تکالیف است. پس وقتی مدام او را کنترل می‌کنید، به او گوشزد می‌کنید که حل تکالیف را شروع کند و مدام پیامدهای انجام ندادن تکالیف را به او یادآوری می‌کنید، در حقیقت در حال افزایش استرس فرزندتان هستید!
اضطراب
طبیعی است که انجام تکالیف برای همه، حتی برای دانش‌آموزان سخت‌کوش و موفق هم، استرس‌زا باشد؛ اما فراموش نکنیم که این استرس نباید فلج‌کننده و ناتوان کننده باشد!
اگر فرزند شما موقع انجام تکالیف واکنش‌های شدید هیجانی از خود نشان میدهد؛ مثلا گریه می‌کند، می‌لرزد، تند نفس می‌کشد یا اینکه تشویش، تنش ایجاد می‌کند، شاید اضطراب علت اصلی عدم انجام تکالیف باشد.
اگر اضطراب دلیل اصلی امتناع از انجام تکلیف باشد، کنترل بیش‌ازحد و دخالت زیاد در این موضوع، اوضاع را بدتر خواهد کرد.
در عوض، باید برای اضطراب وی و بهبود این مشکل از خدمات روانشناسی کمک بگیرید.
کمالگرایی
کمالگرایی نیز یکی از اصلی‌ترین دلایل در مشکل حل تکالیف در کودکان و نوجوانان است. چرا که بعضی از دانش‌آموزان انتظارات بسیار بالا و غیرواقع‌بینانه‌ای برای انجام تکالیف و امور مروبط به مدرسه تعیین می‌کنند. بدین ترتیب شروع یا تمام کردن تکلیف برای آنها به‌شدت دشوار و طاقت‌فرسا میشود.
این پدیده «کمالگرایی» نام دارد، و اغلب به‌اشتباه تصور میشود که فقط مربوط به دانش‌آموزان بسیار موفق است.
در واقع، کمالگرایی به این معنا نیست که کار فرد واقعاً بی‌نقص یا کامل است.
در حقیقت، همین انتظار اولیه شاید کیفیت کار را به‌شدت کاهش دهد، چرا که دانش‌آموز ممکن است احساس کند نمی‌تواند به ایده‌آلی که برای خود تعیین کرده برسد و در نتیجه تصمیم بگیرد اصلاً تلاشی نکند.
شکستن این باور اصلی، نقش کلیدی در غلبه بر مسئله‌ی بزرگ‌تر امتناع از انجام تکالیف دارد. برای بهبود کمالگرایی فرزندتان می‌توانید از یک مربی (کوچ) یا متخصص سلامت روان کمک بگیرید. گاهی کمالگرایی یکی از دلایل مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال است که به شما پیشنهاد می‌دهیم از کوچینگ یا مربی گری ADHD کمک بگیرید.
اختلال عملکرد اجرایی
افرادی که دچار اختلال در عملکرد اجرایی هستند، در حقیقت قادر به برنامه‌ریزی، سازماندهی، به خاطر سپردن دستورالعمل‌ها، تمرکز، مدیریت هیجانات و کنترل تکانه‌ها، مدیریت زمان، اولویت‌بندی، شرح وظایف، شروع یک کار و مدیریت همزمان چند کار باهم، نیستند! یعی این افراد به طور مداوم در این زمینهها، با مشکلات زیادی روبه‌روست. پس طبیعی است کودکی که دچار این اختلال است، در انجام تکالیف مشکل داشته باشد!
متاسفانه اختلال عملکرد اجرایی یکی از دلایل مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال است. یعنی حدود 90 درصد افراد ADHD، مبتلا به این اختلال هستند. پس در پاسخ به این سوال که چگونه کودک بیشفعال را به انجام تکالیف تشویق کنم؟ باید بگوییم که از طرق مختلفی می‌توانید مهارت‌های مربوط به عملکرد اجرایی را در او تقویت کنید.
ODD یا اختلال نافرمانی مقابله‌ای
اختلال نافرمانی مقابله‌ای (ODD) نوعی اختلال رفتاری است که با نافرمانی، لجبازی و رفتارهای خصمانه‌ی کودک نسبت به همسالان، والدین، معلمان و سایر افراد دارای قدرت یا اختیار شناسایی میشود.
در صورتی که مشکل نافرمانی فرزندتان فراتر از انجام تکالیف مدرسه است و در زمینه‌های دیگر نیز شاهد نافرمانی‌های اینچنینی هستید، ممکن است فرزندتان به ODD مبتلا باشد.
در این صورت، حتماً به دنبال یک متخصص بالینی باشید که در این زمینه تخصص دارد، چرا که این مشکل به‌راحتی برای والدین قابل مدیریت نیست.
درمان اختلال نافرمانی مقابله‌ای معمولاً شامل روان‌درمانی، آموزش والدین و در برخی موارد مصرف دارو برای درمان شرایط زمینه‌ای مانند افسردگی، اضطراب یا ADHD نیز میشود.
چطور مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال را رفع کنیم؟
قبل از پرداختن به محبث اصلی ابتدا باید با یک سری قوانین کلی حل تکالیف آشنا شوید.
- تلویزیون و سایر عوامل حواس‌پرتی باید خاموش شوند. (برای برخی کودکان، موسیقی ملایم در پس‌زمینه میتواند به غلبه بر حواس‌پرتی‌های محیطی و تمرکز بیشتر کمک کند. اگرچه پخش موسیقی آرام پس زمینه ممکن است برای برخی موجب حواس‌پرتی شود، اما برخی افراد با موسیقی بهتر تکالیفشان را انجام می‌دهند.)
- انعطاف و خلاقیت به خرج دهید! اجازه دهید تکالیف خود را هر جایی که برایشان مناسب است انجام دهند، حتی اگر روی زمین زیر میز غذاخوری باشد. مهم این است که کارشان را انجام دهند، نه اینکه کجا انجام می‌دهند.
- در صورت مشاهده پیشرفت، فرزند خود را تحسین کنید و به او پاداش دهید.
رفع مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال مستلزم اطلاع از دلیل مخالفت کودک است. پس قبل از آنکه بخواهید مشکل فرزندتان را حل کنید، اول باید علت بروز آن مشکل را مشخص کنید، در غیر این صورت ممکن است راهکار ناکارامدی را انتحاب کنید!
فضای مناسبی برای انجام تکالیف محیا کنید
تمرکز حواس کودکان مبتلا به ADD و ADHD به راحتی از طریق پارازیت‌های مختلف محیط اطراف کودک پرت میشود. پس بهتر است یک مکان راحت پیدا کنید که کودک شما بتواند با تمرکز حواس درس بخواند و تکالیف خود را حل کند. از این مکان به عنوان یک فضای مطالعه آرام و به دور از سر و صدا، حرکت و پارازیت استفاده کنید که در آن کودک شما بتواند ذهن خود را پاک کرده و تمرکز کند. در مکانی که برای حل تکالیف فرزندتان انتخاب می‌کنید، نباید حیوانات خانگی و یا سایر خواهر و برادرهای کودک حضور داشته باشند.
هرگز اتاق خواب را برای انجام تکالیف انتخاب نکنید! اتاق خواب مکانی برای خواب، استراحت و آرامش است؛ نه کار و استرس.
در ادامه به معرفی راهکارهای بیشتری برای حل مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال خواهیم پرداخت.
یک برنامه منظم ایجاد کنید
برای حل مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال مهم است که یک برنامه منظم داشته باشند. داشتن برنامه منظم به کودک شما کمک می‌کند تا تکالیف خود را شروع کند و روی انجام آنها تمرکز داشته باشد. پس در این راستا، هر روز زمانی مشخص را برای کودک خود تعیین کنید تا بنشیند و کار خود را تکمیل کند.
ADD و ADHD معمولا تمرکز را سخت می‌کنند، پس تخصیص زمان‌هایی برای استراحت اجباری است. به فرزند خود اجازه دهید که بین درس‌ها استراحت‌های کوتاهی داشته باشد. مثلاً برای خوردن میان وعده یا قدم زدن و تحرک فیزیکی. با این کار به ذهن وی اجازه میدهد که تجدید قوا کند و دوباره آماده درس خواندن و انجام تکالیف شود. این استراحت‌ها به فرزند شما کمک می‌کنند تا انرژی اضافی خود رو تخلیه کند و وقتی دوباره به درس‌ها برمی‌گردد، تمرکز بهتری داشته باشد.
زمان درس خواندن را به بخشهای کوچک تقسیم کنید
همانطور که می‌دانید یکی از دلایل اصلی مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال این است که آنها قادر نیستند که برای مدت طولانی روی کاری تمرکز کنند. پس شما می‌بایست زمان حل تکالیف یا مطالعه را به چند بخش بیست دقیقه‌ای تقسیم کنید و بین هر 20 دقیقه هم به فرزندتان استراحت کوتاهی دهید. با اینکار بهره‌وری و تمرکز فرزندتان بالا خواهد رفت.
برای اینکه پایبندی فرزندتان به حل تکالیف را بیشتر کنید، به شما پیشنهاد می‌دهیم که یک برنامه روزانه منظم را برای حل تکالیف در نظر بگیرید. با این کار فرزندتان متوجه میشود که چه تایمی باید مشق بنویسد و چه تایمی باید استراحت کند. روتین منظم حل تکالیف به کاهش استرش و بهبود تمرکز وی منجر میشود.
زمان مطالعه را با زمانبندی داروهای بیش فعالی تنظیم کنید
در صورتی که فرزندتان داروهای درمان بیش فعالی مصرف می‌کند، بهتر است برنامه زمانبندی مطالعه یا حل تکالیف را با زمانی که دارو بیشترین اثر را دارد، تنظیم کنید. معمولا اوایل بعدازظهر دارو در حال اثرگذاری است.
مشورت با معلم برای رفع مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال
در اکثر مواقع خبر ندارید که در مدرسه چه اتفاقی برای فرزندتان می‌افتد. پس صحبت با معلم او، به شما کمک می‌کند که از وقایع مدرسه، رفتارها و عملکرد فرزندتان مطلع باشید. از معلم بخواهید تا گزارش‌های منظمی از عملکرد فرزندتان و به‌روزرسانی‌های تکالیف را برای شما ارسال کند. همچنین بهتر است، هر چند هفته یک بار با معلم وی ملاقات کنید و گزارش‌های پیشرفت را دریافت نمایید. آگاهی از آنچه در کلاس درس اتفاق می‌افتد به شکل موثری به شما و معلم فرزندتان کمک می‌کند تا تغییراتی ایجاد کنید و مطمئن شوید که روند آموزش و یادگیری فرزندتان رو به پیشرفت است.
همه چیز را سازماندهی نمایید
وسایل مدرسه را سازماندهی کنید و برای تکالیف و وظایف درسی، چک لیست‌ها و برنامه‌های زمانی منظم و قاعده‌مندی بسازید. به فرزندتان کمک کنید تا کیفش را برای مدرسه صبح روز بعد آماده کند و مطمئن شوید که همه تکالیفش را تکمیل کرده است. شما می‌توانید با استفاده از پوشه‌های رنگی، مدادهای خاص و فانتزی، برچسب‌ها و استیکرهای جذاب، سازماندهی و نظم در انجام تکالیف را برای فرزندتان سرگرم‌کننده کنید. حتی می‌توان بدون صرف هزینه، در منزل برای فرزندتان برچسب و چاپ برگردان‌های جذابی درست کنید.
در زمینه رفع مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال، بهتر است فرزندتان را تشویق کنید که همیشه بهترین تلاش خود را بکند. اگر چه فرزند شما باید کار خود را به طور مستقل به پایان برساند، اما اگر از او خواسته شود، مشکلی ندارد. به فرزندتان کمک کنید تا به چالش‌ها با دید مثبت نگاه کند تا انگیزه او را حفظ کنید. این کار نشان میدهد که شما مایلید همیشه به او کمک کنید تا بهتر عمل کند و همیشه در کنار او هستید.
صرف نظر از اینکه شیوه یادگیری فرزند شما شنیداری، حرکتی یا دیداری باشد، شناخت نحوه یادگیری او اهمیت زیادی در رفع مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال خواهد داشت. عادات مطالعه را با سبک یادگیری او تطبیق دهید، چه با استفاده از نمودارها، تصاویر، موسیقی، پیاده‌روی یا صحبت کردن با صدای بلند. هر کودکی به روش خاص خود یاد می‌گیرد. مطالعه به شیوه‌ای که برای او مناسب است، بهبود فهم و یادآوری را افزایش خواهد داد.
اطلاع از زمان پایان تکالیف
کودکان مبتلا به اختلال کم‌توجهی-بیشفعالی (ADHD/ADD) به راحتی ناامید و غرق در احساسات منفی می‌شوند. فرزندتان را تشویق کنید تا تا جایی که میتواند ادامه دهد، اما بیش از حد به او فشار نیاورید. اگر به محدودیت خود رسید و خسته شد، پس بهتر است درس خواندن یا انجام تکالیف را متوقف کنید. اگر تکالیف برای روز بعد تکمیل نشد، یادداشتی جهت توضیح به معلم وی ارسال کنید.
تشویق و ارائه بازخورد مثبت را فراموش نکنید
پس از اتمام تکالیف به فرزندتان تبریک بگویید. شما همچنین می‌توانید کار خاصی برای او انجام دهید، مثلا وعده غذایی مورد علاقه او را درست کنید و یا او را به پارک ببرید. حتی اگر فرزندتان نتوانست تکالیفش را تمام کند، تلاش‌های او را تحسین کنید و روز بعد برای رسیدن به هدفی جدید تلاش کنید.
نقش خود را بازتعریف کنید
کنترلگری در امور تکالیف و تحصیلی فرزندتان را کنار بگذارید. پس در عوض اینکه او را کنترل کنید، با همکاری همدیگر برای او چارچوب و برنامه‌ای حمایتی تعیین کنید، مثلا از او بپرسید که آیا می‌خواهد راهنمایی شود و یا اینکه فقط نیاز دارد شرایط و محیط مناسبی برای انجام تکالیف فراهم شود. پس باید نقش خود را از مداخله‌گر و کنترل‌گر، به حمایت‌گر تغییر دهید.
با مشارکت فرزندتان انتظارات روشنی تعیین کنید
ابهام و عدم قطعیت برای هر کسی سخت است و افراد مبتلا به ای دی اچ دی نیز از این موضوع مستثنی نیستند. برای اینکه مشکل حل تکلیف فرزندتان را رفع کنید، بهتر است انتظارات روشنی برای او تعیین نمایید. پس باید زمان شروع و پایان تکالیف، محیط مناسب، زمانی که برای انجام تکالیف نیاز است و پیامدهای عدم انجام تکالیف را برای فرزندتان به صورت شفاف مشخص کنید. در مشخص کردن این قوانین از فرزندتان نظر بخواهید، با اینکار جدیت و پایپندی وی بیشتر خواهد شد.
- به جای تنبیه، از پیامدهای طبیعی استفاده کنید. یعنی اگر فرزندتان تکلیفش را انجام نداد و از درس خواندن طفره رفت، خودش باید پیامدهای آن را ببیند. مثلا در مدرسه شاهد افت نمره و یا عدم یادگیری خواهد بود.
- به جای اینکه به صورت مستقیم او را یاری دهید، از او بپرسید که “در مورد این قسمت (مثلا فلان صفحه کتاب) کمک لازم داری؟” چرا که بر اساس بررسی‌های اخیر، زمانی که شما به فرزندتان مسئولیتی را واگذار کنید، احساس خودانگیختگی و مالکیت در او بیشتر خواهد شد.
- در صورتی که راهکارهای پیشنهادی ما در زمینه مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال کارآمد نبود، می‌بایست از روانشناس و مشاور متخصص در این زمینه کمک بگیرید.
سخن پایانی
در این مقاله سعی کردیم درباره مشکل حل تکالیف در کودکان بیش فعال صحبت کنیم. در این راستا علل احتمالی‌ای که یک کودک از انجام تکالیف دوری می‌کند را ذکر کردیم. در پایان نیز راهکارهای طلایی برای بهبود این مشکل را معرفی کردیم. برای کسب اطلاعات بیشتر می‌توانید با کارشناسان وب سایت adhdyar تماس بگیرید.
