ایا کودکان بیش فعال باهوش هستند؟
سه شنبه هفته پیش خانم عقیلی معلم کلاس سوم ارشیا بهم توی واتس آپ پیام داد و برگه امتحان علوم ارشیا رو برام فرستاد. افتضاح بود افتضاح! ارشیا نصف سوالات رو اصلا جواب نداده بود. جواب بعضی سوالا رو خط خطی کرده بود و بعضی سوالات هم نصفه نیمه رها شده بودن. سه شنبه شب تصمیم گرفتم برای جبران امتحان قبلی، کمی با ارشیا علوم کار کنم. رفتیم پشت میز تحریرش تا قسمت‌های سخت درس رو بهش توضیح بدم. یه لحظه به خودم اومدم و دیدم عه ارشیا داره با خودکارش روی میز تحریر چوبی حکاکی می‌کنه! طرح و شکلی که روی میز حک کرده بود کاملا خلاقانه و دقیق بود، طوری که گفتم کاش این همه دقت و خلاقیت رو توی درس داشتی پسر! چهارشنبه با خانم عقیلی صحبت کردم و بهم گفت که ارشیا بسیار کنجکاو، شاداب و پرانرژی است.؛ اما تمرکزش روی درس صفر! سوالی که از شما دارم اینه که هوش ارشیا چطور است؟ آیا بچه های بیش فعال باهوشند؟ تفاوت کودک بیش فعال و باهوش در چیست؟
متنی که خواندید روایت مهلا، مادر ارشیا، نه ساله بود (اسامی مستعار). مهلا این هفته با ما تماس گرفت تا سوالی را بپرسد که در ابتدای این قسمت مطرح کردیم: “آیا کودکان بیش‌فعال باهوش هستند؟”
درباره هوش کودکان بیش فعال اطلاعات و باورهای غلط فراوانی وجود دارد. اگر قصد بهبود و درمان بیش فعالی فرزندتان را دارید باید خود را از شر این باورهای غلط نجات دهید.
- برخی بر این باورند که کودکان مبتلا به ای دی اچ دی باهوش یا نابغه‌اند، در مقابل عده‌ای می‌گویند این کودکان بهره هوشی پایینی دارند که هر دو این باورها کاملا اشتباه هستند. چرا که هیچ ارتباط معناداری بین ADHD و ضریب هوش وجود ندارد. به طور کلی باید بدانید که بهره هوش این کودکان ممکن است مانند باقی کودکان بالا، متوسط و پایین باشد.
- آیا نمرات پایین یک کودک در امتحانات به معنی بی‌استعدادی و بهره پایین هوشی اوست؟ باید بگوییم که این طرز فکر کاملا سطحی و غلط است! چرا که پایین بودن نمرات ارتباطی با هوش ندارند. عوامل مختلفی مثل استرس، اختلالات یادگیری و ده‌ها دلیل دیگر، ممکن است در پایین بودن نمرات دخیل باشند. (فراموش نکنید که هرگز نباید روی فرزندتان برای کسب نمرات بالا فشار بیاورید، این موضوع باعث می‌شود که اعتمادبه‌نفس کودک پایین رود و حتی عملکرد تحصیلی او نیز افت کند.)
به شما پیشنهاد می‌دهیم تا اطلاعات خود را درباره ADHD در کودکان بالا ببرید و مقاله رفتار با کودکان بیش فعال را مطالعه نمایید.
روی نقاط قوت، استعدادها و قابلیت‌های فرزندتان تمرکز کنید تا اعتماد به نفس وی بازیابی شود.
در صورتی که در ارتباط با فرزندتان دچار مشکل شدید، حتما از مشاوران روانشناسی کمک بگیرید.
در دوره‌های آموزشی‌ای شرکت کنید که نکات لازم درباره ایجاد محیطی امن و اتخاذ رفتارهای حمایتگرانه را در اختیار شما بگذارند.
آیا به دنبال تسریع روند درمان بیش فعالی کودکان و یادگیری طرز رفتار با بچه های بیش فعال هستید؟ پیشنهاد ما به شما، مشاهده دوره از چالش تا آرامش: پکیج تربیت فرزند بیش فعال، است. پکیج درمانی بیش فعالی در واقع، براساس متد دکتر سلین طراحی شده است. دکتر سلین از موفق‌ترین محققان و درمانگران بیش فعالی در آمریکا و جهان به شمار می‌رود و مولف کتاب‌های مرجع در این زمینه است. پس به شما کمک می‌کند تا مطابق استانداردهای تایید شده توسط مشهورترین روانشناسان دنیا با فرزند خود رفتار کنید. به شما پیشنهاد می‌کنیم که صفحه درمان بیش فعالی کودکان با چند ترفند ساده را از دست ندهید.
بر اساس پژوهش‌های صورت گرفته، ای دی اچ دی در لیست اختلالات عصبی رشدی قرار دارد، یعنی ساختار و عملکرد مغز فرد را تحت تاثیر قرار می‌دهد؛ یعنی هیچ ارتباط معناداری بین بهره هوشی و ای دی اچ دی وجود ندارد!
سلامت روانی و پیشرفت تحصیلی کودکان و نوجوانان ارتباط مستقیمی با این دارد که والدین انتظارات واقع‌بینانه‌ای از فرزندشان داشته باشند.
آیا کودکان بیش فعال باهوش هستند؟ مروری بر پژوهش‌های علمی
سوالات زیادی درباره اینکه ارتباط بین هوش بیش فعالی کودکان وجود دارد. آیا به راستی بچه های بیش فعال باهوشند؟ در اینجا قصد داریم در پاسخ به این سوالات، جدیدترین اخبار روز دنیا در زمینه ارتباط میان هوش و بیش فعالی کودکان را در اختیار شما بگذاریم.
- در سال 2020 مجله Neurodevelopmental Disorders یک بررسی وسیع انجام داد. این پژوهش روی کودکانی صورت گرفت که هم از بهره هوشی بالایی برخوردار بودن (سطح IQ بالاتر از 120) و هم به ای دی اچ دی مبتلا بودند. هدف اصلی مطالعه این بود که آیا هوش بالای کودکان ممکن است مشکلات مربوط به ای دی اچ دی را جبران کند؟ نتیجه مطالعه نشان داد که حتی کودکان مبتلا به بیش فعالی که بهره هوشی بالایی داشتند هم در تمرکز، توجه و برنامه‌ریزی، عملکرد ضعیفی داشتند.
- یک مقاله در وب سایت Medical News Today منتشر شده که ثابت می‌کند هیچ ارتباطی بین ADHD و هوش پایین وجود ندارد. پس افراد مبتلا به ای دی اچ دی لزوما کم هوش نیستند!
- Frontiers in Psychology نیز در سال 2022 مطالعه‌ای درباره فرق کودک باهوش با کودک بیش فعال، انجام داد. این بررسی ثابت کرد که تست‌های معمولی IQ قادر نیستند تفاوت‌های اصلی کودکان مبتلا به ای دی اچ دی را نشان دهند. زیرا گاهی دو کودک از نظر IQ نمره یکسانی داشته باشند؛ اما در زندگی روزمره، کاملا متفاوت از هم عمل کنند.
نابغه، بیش فعال با هر دو؟ بررسی همپوشانی Gifted و ADHD
در زمینه شناسایی فرق کودک باهوش با کودک بیش فعال، وضعیت زیر را تصور کنید.
کودک قبل از آنکه معلم اسمش را صدا بزند، به سوال مطرح شده پاسخ می‌دهد. مفاهیم ریاضی را خوب متوجه می‌شود؛ اما در امتحانات اشتباهات زیادی دارد. گاهی در کلاس درس بی‌دقت است و حواسش پرت می‌شود. سوال اینجاست، آیا این کودک باهوش است یا بیش فعال یا هر دو آنها؟ در زمینه باهوش یا بیش فعال بودن کودن ممکن است:
- این کودک شاید تیزهوش باشد؛ اما برنامه درسی‌ای که برای او انتخاب شده، با سطح توانایی‌ها و علایق وی همخوانی نداشته باشد. پس شاید کودک در انجام امور تکراری عجله کند و یا ارتباطش را با کلاس درسی که برایش جذاب نیست از دست بدهد.
- ممکن است کودک به ای دی اچ دی مبتلا و در نتیجه در کنترل تکانه‌ها ضعیف باشد؛ مثلا سوال معلمش را با فریاد پاسخ دهد. یا اینکه نتواند برای مدت طولانی روی چیزی جز موضوعات موردعلاقه‌اش تمرکز کند.
- یا حتی ممکن است کودک هم باهوش باشد و هم بیش فعال! این وضعیت اغلب به شکل عملکردی ناهماهنگ یا حتی متوسط در دروس مختلف مدرسه ظاهر می‌شود.
اغلب والدین، مربیان و متخصصان رشد کودک درباره چگونگی تشخیص تفاوت بین تیزهوشی و ADHD با چالش‌هایی مواجه‌اند. سوال دیگر در مورد این است که آیا ممکن است کودک به طور همزمان بیش فعال و باهوش باشد؟ حالا به سراغ بررسی شباهت و تفاوت کودک باهوش با کودک بیش فعال می‌رویم.
تیزهوشی و ADHD چه شباهتی بهم دارند؟
کم‌توجهی-بیش‌فعالی (ADHD) یک اختلال مرتبط با مغز محسوب می‌شود که ویژگی‌های اصلی آن شامل بیش‌فعالی، بی‌توجهی و یا تکانشگری است.
معمولاً معلمان پیشنهاد ارزیابی این اختلال را به والدین می‌دهند و تشخیص نهایی توسط یک متخصص (مانند روانشناس یا روانپزشک) انجام می‌شود. این تشخیص زمانی صورت می‌گیرد که کودک به طور پیوسته و مداوم یکی از شرایط زیر را برای حداقل شش ماه نشان دهد:
حداقل ۶ مورد از ۹ ویژگیِ نوع بی‌توجهی
یا حداقل ۶ مورد از ۹ ویژگیِ نوع بیش‌فعال/تکانشگری
یا ترکیبی چشمگیر از ویژگی‌های هر دو نوع
برای اطلاعات بیشتر درباره این موارد مطالعه مقاله انواع adhd را به شما پیشنهاد می‌دهیم.
تیزهوشی:
تیزهوشی هم یک تفاوت ذاتی مغزی محسوب می‌شود که معمولاً با این ویژگی‌ها شناخته می‌شود:
- هوش بالا
- خلاقیت
- و/یا موفقیت‌های چشمگیر
برای تشخیص تیزهوشی معمولاً از این روش‌ها استفاده می‌شود:
- آزمون‌های فراسطحی (سنجش توانایی‌های پیشرفته‌تر از سطح سنی)
- آزمون‌های هوش (IQ)
- آزمون‌های استاندارد پیشرفت تحصیلی
علاوه بر این‌ها، فهرست‌های وارسی رفتارهای تیزهوشی نیز اغلب در شناسایی این افراد به کار می‌روند.
دانشمندان معتقدند که هم تیزهوشی و هم بیش فعالی به ژنتیک مرتبط هستند؛ اما علت دقیق هیچ‌کدام به‌طور کامل مشخص نشده است. از آنجایی که هیچ یک از این دو شرایط به‌طور کامل بررسی نشده‌اند، هیچ آزمایش قطعی (چه ژنتیکی و چه سایر روش‌ها) برای شناسایی دانش‌آموزان تیزهوش یا بیش فعال وجود ندارد. بنابراین تنها راه موجود مراجعه به متخصصان آموزش‌دیده‌ای است که تمام ابعاد وجودی دانش‌آموز (هوش، رفتار، هیجانات و…) را بررسی کنند.
| بیش فعالی | تیزهوشی |
|---|---|
| همیشه در حال حرکت هستند | بسیار پرانرژی - به خواب یا زمان استراحت کمی نیاز دارد |
| حرف دیگران را قطع می‌کند یا بی‌اجازه در کارشان دخالت می‌کند | تکانشگر، بی‌صبر و پُرانرژی |
| پاسخ دادن قبل از اینکه سوال تمام شود | درک و فهم سریع |
| پرحرفی افراطی | صحبت‌های مداوم و بدون توقف |
| در تمرکز روی وظایف یا فعالیت‌ها مشکل دارد | مشکل در تمرکز روی کارهایی که از نظر فکری چالش برانگیز نیستند |
| ضعف در در سازماندهی وظایف و کارها | مشکلات در کارکردهای اجرایی |
| پرت شدن حواس سریع و راحت | احتیاج دائم به چالش فکری |
کودکان دو استعداد چه کسانی هستند؟
کودکان دو استعدادی Twice Exceptiona که در فارسی با نام‌هایی مثل کودکان استثنایی دوگانه، 2e و یا کودکان دو استثنا شناخته می‌شوند، در واقع کودکانی هستند که استعدادهای برجسته‌ای دارند و در عین حال به اختلالات مختلفی مثل بیش فعالی مبتلا هستند. آنها همزمان استعدادهای برجسته و اختلال بیش فعالی دارند، یعنی ترکیبی از توانمندی‌ها، استعدادهای ویژه و مشکلات مربوط به یادگیری! متاسفانه شناسایی و درمان کودکان استثنایی دوگانه سخت‌تر از زمانی است که کودک فقط به ای دی اچ دی مبتلا باشد.
کودکان دو استثنا نبوغ بالایی در زمینه‌های مختلفی مثل نوشتن، موسیقی ریاضیات و غیره دارند؛ اما همزمان مبتلا به اختلالات یادگری، ADHD و یا اختالالات پردازش حسی هستند. متاسفانه این موضوع شرایط خاصی را برای این افراد ایجاد می‌کند. مثلا ممکن است استعدادهایشان چالش‌های مربوط به اختلالی که به آن مبتلا هستند را پوشش دهند و یا برعکس.
همانطور که توضیح دادیم شناسایی، حمایت و درمان افراد استثنایی دوگانه سخت است؛ زیرا استعدادها و چالش‌هایشان یکدیگر را به صورت متقابلا پوشش می‌دهند. پس هم نبوغ این افراد و هم چالش‌های آنها قابل تشخیص نیست!
چطور به کودکان استثنایی دوگانه کمک کنیم؟
- برای اینکه این افراد بهتر شناسایی شوند، می‌بایست از آنها ارزیابی‌های عصب-روانشناختی صورت گیرد. این ارزیابی‌ها برای شناخت عملکرد مغز و توانایی‌های شناختی فرد استفاده می‌شوند. ارزیابی‌های عصب-روانشناختی شناخت بهتری نسبت به افراد دو استعدادی ارائه می‌دهند، با شناخت نقاط قوت و ضعف این افراد، امکان ایجاد برنامه حمایتی مناسب فراهم خواهد آمد.
- در صورتی که کودک 2e دارید، می‌بایست تلفیقی از برنامه‌های آموزشی برای تقویت استعدادهایش و هدایت این استعدادها به سمت آینده‌‌ای درخشان و ارائه حمایت‌های مخصوص برای بهبود علائم اختلال را فراهم آورید. پس باید ضمن تقویت استعدادها، برنامه‌ای برای حمایت از چالش‌های وی ارائه دهید.
- کودکان دو استعدادی Twice Exceptiona به حمایت عاطفی و روانی بیشتری نیاز دارند؛ بدین ترتیب برای کمک به اعتماد به نفس، بهبود روحیه و کاهش اضطرابشان، می‌بایست از خدمات روانشناسی و مشاوره‌ای کمک بگیرید.
- برای حمایت بیشتر فرزندتان می‌بایست بین مدرسه و خانه هماهنگی ایجاد کنید و برای این کار می‌بایست به عنوان والدین فرزندتان، با معلم وی همکاری کنید.
این مقاله مخصوص افرادی بود که بین باهوشی یا بیش فعالی فرزندشان مردد هستند یا در جست و جوی پاسخ به این سوال‌اند که ارتباط میان باهوشی و بیش فعالی کودکان چیست؟ در این نوشتار جدیدترین مقالات جهان را بررسی کردیم تا به درک بهتری از شباهت‌ها و تفاوت‌های هوش و بیش فعالی کودکان دست یابیم. همچنین در پایان مقاله توضیحی کوتاه درباره کودکان دو استثنا تقدیم کردیم.
