pmt چیست؟
صدای مهیب ترمز ماشین! نگاه میخکوب شده عابران و سپس شروع فریاد و ناسزاهای بیوقفه راننده اتوموبیل! محمد فقط برای یک لحظه دست پسرش آبتین را شل کرده بود تا به تلفن جواب دهد! در همین لحظه آبتین از موقعیت استفاده کرد و برای گرفتن گربه وسط خیابان پرید. تکانشگری کورکورانه، بیتوجهی به خطر مرگ و بیش فعالی باعث شد تا آبتین در یک لحظه جان خود را به خطر اندازد! محمد با بدنی سست شده و رنگ پریده وسط خیابان پرید و با خشونت دست پسرش را به سمت پیادهرو کشید. با صدایی لرزان و در عین حال خشمگین گفت آبتین بازم که این کارت رو تکرار کردی؟ داشتی میمردی بچه! آبتین که هنوز عمق فاجعه را درک نکرده بود، شروع به گریه کرد و گفت من یه گربه پشمالو میخوام تو یه بابای بدی که برام گربه نمیخری! محمد یک لحظه خودش را محبوس در میان نگاههای قضاوتگر عابران پیاده و گریههای پسرش دید و در آن لحظه حس کرد درماندگی سراسر وجودش را فراگرفته!
بله اینجا شاهد چرخه معیوب همیشگی هستیم؛ یعنی تکانشگری بچه، واکنش هیجانی و تنبیه بزرگترها، طغیان و مقابله بیشتر بچه و در نهایت حس درماندگی والدین و خراب شدن روابط والد و فرزند!
چند روز بعد محمد همراه و آبتین به منزل یکی از دوستانشان رفتند، آبتین مثل همیشه یک جا آرام نمینشست، از دستکاری وسایل منزل میزبان گرفته، تا بدو بدو و لیز خوردن روی سرامیکها و حتی آزار و اذیت حیوان خانگی! همه کلافه و سردرگم شده بودند و محمد باز میخواست رفتاری تهدیدآمیز نشان پسرش دهد. اما میزبان که با روش درمانی PMT آشنایی داشت، در کمال آرامش و خونسردی یک سوت قرمز رنگ از کمد درآورد و به آرامی در آن دمید! آبتین درجا ساکت و بیحرکت شد و به سمت صدا نگاه کرد! آنوقت میزبان به آرامی و فقط با یک حرکت دست به صندلی اشاره کرد. آبتین بدون آنکه حرفی بزند، آرام روی صندلی نشست! بله هیچ فریاد، تهدید، دعوا و کتک زدنی نبود، میزبان با حرکتی ساده، آبتین را آرام کرده بود!
اگر برای شما سوال است که pmt چیست و نسبت به پروتکل PMT کنجکاو شدهاید، این مقاله را از دست ندهید، زیرا قرار است هرآنچه درباره آموزش مدیریت رفتاری کودکان لازم دارید را بیاموزید. در ادامه به سراغ پاسخ به سوال Pmt در روانشناسی چیست، میرویم.
در صورتی که دوست دارید درباره نحوه برخورد با کودکان بیش فعال و تربیت این کودکان اطلاعات بیشتری کسب کنید، شما را به مطالعه مقاله آموزش رفتار با کودکان بیش فعال، دعوت میکنیم.
Table of Contents
Togglepmt چیست؟
آموزش مدیریت رفتاری والدین/Parent management training یا مخفف آن یعنی (PMT) به برنامهی مداخلهای اشاره دارد که به والدین آموزش میدهد تا مشکلات رفتاری فرزندانشان را بهطور موثر مدیریت نمایند. رویکرد pmt (آموزش مدیریت رفتاری کودکان به والدین) توسط بخش ۱۲ انجمن روانشناسی آمریکا (APA) بهعنوان یک روش درمانی معتبر و دارای پشتوانهی پژوهشی محکم معرفی شده است. PMT را میتوان در محیطهای خانه یا مدرسه اجرا کرد و بسته به شدت مشکلِ موجود، بهصورت جلسات گروهی یا انفرادی برگزار نمود. این آموزش معمولاً برای والدین کودکانِ دارای مشکلات رفتاریِ مخرب؛ مثلا کودکان مبتلا به adhd، بهکار گرفته میشود.
آموزش مدیریت رفتار والدین (PMT) در واقع یک روش سنتی آموزش رفتاری به والدین است که در آن، والدین نقش اصلی را در ایجاد تغییر و بهبود رفتارهای بیرونی فرزندشان ایفا میکنند.
منظور از «رفتارهای بیرونی» در کودکان، مجموعهای از رفتارهای اصطلاحاً «نافرمانی و سرکشی» است؛ این رفتارها معمولا در طیفی از رفتارهای خفیف مانند داد زدن، لجبازی و قهر کردن شروع میشوند و به رفتارهای شدیدتر مانند پرخاشگری، دعوا یا تخریب اموال میرسند.
به زبانی ساده باید بگوییم که
در حقیقا فرزندپروری Pmt طی دههها بهصورت گسترده مورد مطالعه و تأیید قرار گرفته، مهارتهای فرزندپروری را بهبود میبخشد، رفتار مقابلهجویانه، پرخاشگرانه و ضداجتماعی کودک را کاهش میدهد و بر ماهیت رابطه دوطرفه والد-کودک تأکید دارد. PMT بهویژه برای کودکان ۲ تا ۱۷ سال با مشکلات رفتاری متوسط تا شدید بسیار مفید است. موارد استفاده از pmt چیست؟
- اختلال نافرمانی مقابلهای
- اختلال کنشگری (مثل اختلال تکانشگری، اختلال شخصیت ضداجتماعی و اختلال سلوک)
هرچند پژوهشهای کمی صورت گرفته اما باید بگوییم که PMT برای مدیریت رفتارهای ناهنجار (پرخاشگری، بیشفعالی، قشقرقهای عصبی، دشواری در پیروی از دستورات) در کودکانی با شرایط زیر نیز مفید است.
- بیشفعالی و نقص توجه (ADHD)
- اضطراب همراه با مشکلات رفتاری
- ناهنجاری بینظمی خلقی آشفته (DMDD)
- اختلال انفجاری متناوب (IED)
در آموزش مدیریت رفتاری کودکان به والدین/PMT، شما روشهای تقویت مثبت (تشویق و پاداش) برای رفتارهای مناسب فرزندتان را یاد میگیرید. ضمن اینکه برای بدترین و نامناسبترین رفتارهای فرزندتان با محدودیتهای مشخصی مثلا (حذف توجه و بیتوجهی) واکنش نشان میدهید. بدین ترتیب حوزههای کاربردی روش درمانی pmt شامل موارد زیر میشوند.
- بهبود مهارتهای تحصیلی
- بهبود رفتار در محیط کلاس
- ارتقای مهارتهای اجتماعی
- ارتقای مهارتهای عملکرد روزمره برای کودکان با تأخیرهای رشدی
- پیشگیری از رفتارهای بزهکارانه در نوجوانان در معرض خطر
- کمک به مسائل سازماندهی و کارآمدی
در ادامه به شما توضیح میدهیم که چرا باید به مدیریت رفتار در دوران رشد اهمیت دهید.
چرا مدیریت رفتاری در دوران رشد مهم است؟
مدیریت رفتاری در واقع به معنای یک سری راهکار و استراتژی است که والدین آنها را برای تقویت مثبت رفتارهای مطلوب کودک و کاهش رفتارهای نامطلوب و ناسازگار وی بکار میگیرند. هرچند که مدیریت رفتاری در تمام مراحل فرزندپروری مهم است؛ اما در دوران رشد و بلوغ این راهکارها بسیار ضروری هستند. چرا که بکارگیری چنین راهکارهایی در دوران نوجوانی علاوهبر کنترل رفتارهای لحظهای فرزند، اثرات پایداری بر رشد شناختی، عاطفی، اجتماعی و هیجانی وی خواهد گذاشت.
بنا به گزارشهای مختلف CDC مهارتهای مختلفی مثل توجه، خودتنظیمی و حل مساله در کودکان از طریق تعامل با محیط و والدین (مراقبان)، تقویت خواهد شد.
همچنین والدین و مراقبانی که رفتارهایی مثبت، نرمال، یکپارچه و قابل پیشبینیای از خود بروز میدهند، نقش سازندهای در رشد مناسب مغز و شخصیت فرزندشان خواهند داشت.
احتمال بروز اختلالاتی مانند ADHD، ODD، و اضطراب اجتماعی در دوران تحصیل، از طریق مدیریت رفتاری صحیح و سازگار، کاهش خواهد یافت.
طبق مطالعهای که توسط برنارد و همکاران در سال (2021) در مجله توسعه کودک (Child Development Journal) منتشر شد، احتمال کنترل تکانه در کودکانی در محیطی ساختارمند و براساس مدیریت رفتاری استاندارد بزرگ شدند، بیشتر از دیگر کودکان است.
پس به طور خلاصه ابعاد اهمیت مختلف مدیریت رفتاری موارد زیر را شامل میشود:
- تقویت بعد شناختی مثل: تمرکز، توجه، توانایی حل مساله و تصمیمگیری
- تقویت بعد هیجانی: توانایی کنترل خشم و اضطراب
- تقویت بعد اجتماعی: پذیرش قوانین و مقررات و توانایی برقراری ارتباط موثر با گروه همسال
- تقویت بعد تحصیلی: بهبود و افزایش تمرکز و پیگیری از دستورالعملها
- بهبود بعد سلامت روان و والدین: کاهش استرس، فرسودگی و احساس گناه
مفاهیم اصلی و ریشههای pmt چیست؟
تاریخچه فرزندپروری Pmt به دهه شصت میلادی و ایالات متحده مروبط میشود. در دهه شصت میلادی روانشناسانی مثل جرالد پترسون و کانستنس هنف که افزایش رفتارهای پرخاشگرانه کودکان را شاهد بودند، راهکارهایی را بر اساس تحلیل رفتار کاربردی (ABA) و اصول شرطیسازی ایجاد کردند. روش مذکور تاکید داشت که والدین میبایست تنبیههای سنتی را کنار گذاشته و به جای آن با استفاده از تقویت مثبت، نادیده گرفتن هدفمند و تنبیه مثبت، رفتارهای مطلوب فرزندشان را تقویت و رفتارهای مطلوب وی را کم کنند.
دههها بعد پروتکل pmt از مداخلات بالینی فراتر رفت و برای خانوادههای در معرض آسیب، مدارس و مراکز تحصیلی و حتی کودکان مبتلا به اختلالاتی مثل نافرمانی مقابلهای و ای دی اچ دی، مفید واقع شد. فراموش نکنیم که بررسیهای زیادی اثربخشی فرزندپروری Pmt را در بهبود رفتار کودکان، کاهش تنشهای موجود در خانواده و افزایش رضایت پدر و مادرها را ثابت کردند. به طوری که در حال حاضر آموزش مدیریت رفتاری کودکان به والدین pmt، در لیست اصلیترین و موثرترین مداخلات رفتاری قرار دارد.
خب در ادامه اصول شرطیسازی عملی و تحلیل رفتار در pmt را به شما توضیح میدهیم.
8 گام اصلی در شرطیسازی عملی فرزندپروری Pmt
عناصر اساسی در شرطیسازی عملی عبارتاند از:
- تقویت مثبت
- تنبیه منفی یا محرومیت
- نادیده گرفتن رفتارهای جزئی
- تنبیه مثبت
گام اول: مهارت مشاهده و ثبت رفتار یاد بگیرید
در گام اول آموزش مدیریت رفتاری کودکان به والدین شما باید یاد بگیرید که چگونه بدون قضاوت، به صورت دقیق و عینی رفتار فرزندتان را مشاهده و ثبت کنید.
در این راستا به شما پیشنهاد میدهیم که برای ثبت رفتارهای فرزندتان، از دفترچه ثبت استفاده کنید. یعنی رفتارهای فرزندتان را در یک دفترچه یادداشت ثبت کنید.
به تکرار رفتار، مدت زمان، شدت و موقعیت بروز رفتار فرزندتان توجه کنید.
گام دوم: رفتارهای مطلوب و نامطلوب را مشخص کنید
دومین گام در روانشناسی پی ام تی این است که رفتارهایی که باید تقویت شوند و یا کمرنگ شوند را باید به صورت دقیق و هدفمند مشخص کنید.
رفتارهای هدف (رفتارهای مطلوب و نامطلوبی که مشخص میکنید) میبایست ملموس باشند و همچنین قابلیت اندازهگیری داشته باشند.
گام سوم: تقویت مثبت در روانشناسی Pmt چیست؟
در تقویت مثبت شما به عنوان والدین فرزندتان باید پیامدهایی که منجر به تکرار و تقویت رفتار مطلوب میشوند را شناسایی و بکارگیرید. شناسایی پیامدهایی مثل تشویق، تحسین کردن و جایزه دادن.
در تقویت مثبت شما به منظور اینکه در آینده احتمال تکرار یک رفتار مطلوب در فرزندتان بیشتر شود، بلافاصله پس از بروز آن رفتار، به فرزندتان یک محرک خوشایند ارائه میدهید. پس در تقویت مثبت از تهدید یا تنبیه خبری نیست، شما با سیستم پاداشدهی، احتمال تکرار رفتار مطلوب در آینده را بیشتر میکنید. این نوع تقویت انواع مختلفی دارد:
- نوع اجتماعی: مثلا به فرزندتان لبخند بزنین و یا از روش تحسین کلامی (مثلا گفتن آفرین که آرام بودی) استفاده کنید.
- نوع فعالیتی: همانطور که از نام آن مشخص است، این نوع پاداش از نوع عملی است. مثلا به او اجازه دهید بازی کند یا در فعالیت مورد علاقه خود شرکت کند.
- نوع مادی: پاداش مادی که کاملا واضح است. به کودک هدیه بدهید! مثلا به او یک برچسب، شکلات کوچک و یا سکههای امتیازی بدهید.
- نوع سیستم توکن (رمزی): در ازای هر رفتار خوب به فرزندتان ستاره دهید که در آینده وقتی ستارهها جمع شدند، آنها را با جایزه عوض خواهید کرد.
نکات مهم تقویت مثبت در pmt چیست؟
- تقویت باید بلافاصله پس از بروز رفتار مطلوب اجرا شود؛ چرا که تاخیر منجر به قطع ارتباط بین رفتار و پاداش خواهد شد.
- پاداش مرتبط با رفتار خاص باشد. چرا که فرزندتان باید متوجه شود که این پاداش برای کدام رفتار اوست. مثلا به او بگویید آفرین که تکالیفت رو انجام دادی!
- پاداش متناسب با ترجیحات و خواست کودک باشد. یعنی برای او جذاب باشد تا باعث انگیزه وی شود.
- تقویت میبایست به تدریج کمتر شود. یعنی به تدریج تقویت از دائم به متغیر تغییر کند.
- حواستان باشد که اشتباها به رفتارهای نامناسب پاداش ندهید!
- برای تقویت میبایست بین والدین هماهنگی باشد.
- تحسین مبهم را کنار بگذارید. مثلا به او نگویید امروز خیلی خوب بودی، به جای آن بگویید آفرین که اتاقت مرتب کردی.
گام چهارم: نادیده گرفتن رفتارهای جزئی
نادیده گرفتن رفتارهای جزئی بدین معناست رفتارهایی که به آنها اهمیت داده نشود به مرور زمان کمرنگ خواهند شد. نادیده گرفتن رفتارهای جزئی را زمانی میتوانید انتخاب کنید که به دنبال کاستن رفتارهای جزئیای باشید که هرچند مخرب نیستند؛ اما آزاردهنده هستند.
رفتارهایی مثل نق زدن، جلب توجه کردنهای بیمورد، قهرکردنهای بیدلیل، قطعا برای هیچ کس خوشایند نیستند، شما برای کاهش این رفتارها میتوانید از نادیده گرفتن استفاده کنید. با این کار وقتی فرزندتان با انجام رفتاری جزئی نامطلوب، تقویت مثبت دریافت نکند، احتمال تکرار آن رفتار نامطلوب در آینده کم خواهد شد.
حالا استراتژی نادیده گرفتن را چه زمانهایی باید بکار بگیرید: وقتی رفتارهای نامطلوب خفیف یا متوسط هستند. مثلا فرزندتان اخم کرده، غر میزند، قهر کرده و یا رفتارهای غیرتهاجمی از خود بروز میدهد. یا زمانی که رفتارهای وی به قصد جلب توجه شما هستند. رفتارهایی که برای دیگران یا خودش آسیب جدیای به بار نمیآورد. و در پایان رفتارهایی که تکرارشونده هستند؛ اما به راحتی میتوانید آنها را خاموش کنید.
نکات مهم نادیده گرفتن در pmt چیست؟
- برای نادیده گرفتن باید کاملا به فرزندتان بیتوجهی کنید. یعنی اصلا با او تماس چشمی نداشته باشید، پاسخ کلامی ندهید، اخم، اشاره و یا واکنش عاطفی را هم کنار بگذارید.
- وقتی فرزندتان رفتار نامناسب را قطع کرد، شما هم با تحسین، لبخند و توجه به او پاداش دهید.
- فرزندتان شاید در ابتدا با مشاهده نادیده گرفتن شما، رفتارنامناسب خود را شدیدتر کند. اصلا نگران نباشید؛ چرا که این رفتار او بیانگر اثربخشی روش شماست.
- در زمینه تربیت با این روش، میبایست بین والدین هماهنگی و تفاهم باشد.
- نادیده گرفتن را در شرایطی بکار ببرید، که رفتار کودک شما نیازمند توجه باشد.
- شما قادر به کنترل هیجانات و خشم خود باشید.
- رفتار جایگزینی که با حذف رفتار نامناسب کودکتان نشان میدهید باید تعریف و تقویت شده باشد.
- به هیچ عنوان نادیده گرفتن را به جای رفتارهای خطرناک، آسیب رسان و پرخاشگرانه استفاده نکنید! زیرا نتیجه معکوس و عواقب بدی دارد!
گام پنجم: تنبیه منفی و محرومیت در pmt چیست؟
در تنبیه منفی یا محرومیت شما میبایست چیزی که منجر به کاهش رفتار نامطلوب فرزندتان میشود را حذف کنید. مثلا در صورتی که فرزندتان رفتار نامناسبی نشان داد، به او توجه نکنید! تنبیه منفی به زبان علمی یعنی حذف یک محرک یا پاداش خوشایند بلافاصله پس از مشاهده رفتار نامطلوب، هدف اصلی تنبیه منفی، کاهش احتمال تکرار رفتار در آینده است.
مثلا فرزندتان تکالیف شب فردا را انجام نداده؛ پس شما اجازه نمیدهید که آخر شب بازی کامپیوتری کند!
در محرومیت زمانی که نوعی از تنبیه منفی است، کودک برای مدت زمان کوتاهی از موقعیت تقویت کننده محروم میشود. این کار برای کاهش رفتار نامطلوب از طریق قطع دسترسی به پیامدهای مثبت است. مثلا فرزندتان رفتار تکانشیای از خود نشان میدهد، شما به او میگویید امروز از بازی کردن محرومی!
نکات مهم محرومیت در pmt چیست؟
- محرومیت سریعا بلافاصله پس از انجام رفتار نامطلوب اجرا شود.
- محیط محرومیت کم تحرک و امن باشد. مثلا اگر برای محرومیت از او خواستید از جمع بیرون رود، اتاقی که قرار است به آنجا برود ساکت و امن باشد.
- باید محرومیت را آرام و بدون تنش اجرا کنید.
- پس از پایان محرومیت کودک این فرصت را داشته باشد که به فعالیت عادی بازگردد؛ اما به او پاداش اضافی داده نشود.
تفاوت تنبیه منفی و محرومیت در این است که در تنبیه پاداش دلخواه حذف میشود، در صورتی که در محرومیت، محیط تحریک کننده حذف خواهد شد.
گام ششم: آموزش رفتار جایگزین
در پاسخ به آموزش رفتار جایگزین در در روانشناسی Pmt چیست، باید بگوییم که شما والدین فقط نباید روی حذف رفتار نامطلوب فرزندتان تمرکز کنید. در عوض سعی کنید رفتارهای مناسب را به فرزندتان یاد دهید. مثلا به او یاد دهید که به جای اینکه برای خرید اسباب بازی گریه کند و فریاد بزند، مودبانه به والدینش بگوید: لطفا برام فلان اسباب بازی رو بخرید.
گام هفتم: آموزش ثبات و پیشبینی پذیری در Pmt فرزندپروری
در آموزش مدیریت رفتاری کودکان به والدین به شما یاد میدهند که الگوی رفتاری قابلپیشبینیای برای کودک ایجاد کنید. یعنی کودک باید بتواند حدس بزند که برای هر رفتار، چه پیامدی در انتظارش است. پس اتخاذ روال منظم روزانه، قوانین روشن خانوادگی و نتایج رفتاری از پیش تعیین شده را فراموش نکنید.
گام هشتم: تمرین و بازخورد والدین
در فرزندپروری Pmt شما از طریق تمرین کردن آموختههایتان، ارائه بازخورد و همچنین با کمک درمانگر، مهارتهایی که یاد گرفتید را در عمل اجرا خواهید کرد.
در این مرحله بین شما و درمانگر بازی نقش صورت میگیرد. در آخرین جلسه pmt با درمانگر موقعیتهای واقعیای که در هفته قبل با فرزندتان داشتید را مرور خواهید کرد. درمانگر در صورت لزوم خطاهای شما را اصلاح میکند.
تنبیه مثبت در روش درمانی pmt
در پاسخ به تنبیه مثبت در فرزندپروری Pmt باید بگوییم که زمانی که کودک رفتار ناپسندی نشان میدهد، بلافاصله باید یک محرک ناخوشایند را بکار ببرید. این کار برای کاهش احتمال تکرار رفتار نامطلوب در آینده انجام میشود.
فراموش نکنید که تنبیه منفی را باید در شرایط خاصی، بسایر محدود و محتاطانه انجام دهید. پس نباید آن را زیاد بکار ببرید.
نمونههای تنبیه مثبت والدین:
وقتی کودک گریه میکند، والدین به او تشر میزنند. یا پاداشی را همراه با اخطار یا هشدار شفاهی از کودک میگیرند. یا مثلا برای تنبیه از او میخواهند که چند دقیقه در حالت ایستاده بماند.
روانشناسان این تکنیک را توصیه نمیکنند به جای آن، نادیده گرفتن، محرومیت زمانی، تقویت مثبت رفتار جایگزیم و برنامه امتیازی را پیشنهاد میدهند.
در این مقاله به سوال pmt چیست، پاسخ دادیم. توضیح دادیم که PMT یک برنامه درمانی کوتاهمدت میباشد که تمرکز اصلی آن بر تقویت مثبت رفتارهای مناسب کودک است. در ضمن اثربخشی پی ام تی در روانشناسی روی تغییر بلندمدت رفتار—کاهش رفتارهای منفی و افزایش رفتارهای مثبت (تا جایی که این رفتارها در کودک به حالت اتوماتیک تبدیل شود) بهخوبی اثبات شده است.
PMT را میتوان بهتنهایی یا در ترکیب با سایر روشهای بهبود و درمان بیش فعالی کودکان و نوجوانان و کودکان مبتلا به اختلال طیف اوتیسم (ASD) بکارگرفت.